Det har nå i mars 2023 vore ei ekstern evaluering av Tombontsoa og Fihaonana. Evalueringsteamet besto av fagfolk med kunnskap i evaluering av prosjekt, landbruk og opplæring. Knut Roland var observatør for NMS og JV.
Besøk hos tidlegare elevar frå Tombontsoa
Evalueringsteamet besøkte fleire tidlegare elevar som hadde gått på Tombontsoa. Ein av desse hadde begynt i det små og starta med 1 gris for oppforing til slakt. Nettoen av den brukte han til å kjøpe litt jord og vidare bygde han driftsbygningar og bolighus og auka besetningen. Ein annan hadde 1000 verpehøner og andre dyreslag. Familiane til desse greide seg godt nå.
Rapport frå evalueringa
Evalueringsteamet utarbeider ein rapport for evalueringa av Tombontsoa og Fihaonana. Den skal kome innan utgangen av mars 2023. Vi har fått kjennskap til noko som teamet meinte var fint som resultat av opplæringa på Tombontsoa:
Elevane blir vande med å arbeide praktisk
Gode lærarar på skulen
Billeg opplæring
Det er mogeleg å ta kontakt med lærarane på Tombontsoa om det skulle oppstå problem i drifta på garden
Elevane blir kjende med mange ting i jordbruk og husdyrbruk, og dei får kunnskap til å løyse utfordringar som måtte kome seinare
For skulane, NMS og JV er det nyttig med ei evaluering av skulane. Det er verdifullt at utanforståande fagfolk kan gjennomgå drifta av skulen og gardsbruket slik som dette. Og kome med tilrådingar for vidare drift av desse to viktige skulane på Madagaskar.
Besøk hos Manohisoa Rakotondravao, som gjekk ut i 2021. Rektor Rasoloson Lala og Knut Roland t.v.
Styret for Tombontsoa saman med evaluerinngsteamet.
Skulen har eit stort elev- og studenttal. Tysdag 7. mars-23 var det avslutningsfest for studentane i IPSATTA- høgskuletilbodet. Og elevane i AVISCHOOL avslutta og studiet sitt den dagen. Presidenten i Den Gassisk Lutherske kyrkja, Dr. Rakotozafy Denis, synodeleiinga, guvernøren i fylket Vakinankaratra, ansvarlege for jord- og husdyrbruk og rektor på skulen for teknisk utdanning i fylket, var til stades på denne store dagen.
IPSATTA- 3 årig høgskule
Dei som nå gjekk ut, starta opplæringa si i november 2019. I alt var det 69 studentar som har avslutta med hovedoppgåve og avsluttande bachelorstudium (license en sciences agronomiques). 32 valde spesialisering i husdyrbruk, 28 spesialisering i jordbruksfag og 10 spesialisering i miljøkunnskap. Av desse 69 var det 3 frå naboøyane Comorene, og 2 av studentane var katolske nonner.
Studiet på skulen
Studentane har 2100 timar med teori gjennom studietida, og deretter praksis i avdelingane i gardsbruket. Deretter har dei eit opphald på 6 månader i ei bedrift eller prosjekt på Madagaskar eller i utlandet. Og det er lagt inn ein studietur på Madagaskar for å sjå bedrifter og prosjekt i landbruket og mæringsmiddelfag.
Mange har fått seg arbeid
Skulen melder om at mange av dei som nå har slutta studiet, har fått seg jobb, anten i staten eller i prosjekt drive av private organisasjonar.
Vi gratulerer dei som nå har fått bachelorgraden! Gratulerer også til skulen og alle tilsette!
Fornøyde studentar
Kyrkjepresidenten Dr. Rakotozafy Denis t.v. og rektor Rasoloson Lala
Kvart år plantar elevane skog på den rundt 200 dekar store skogeigedomen Ambatomainty som høyrer til Tombontsoa. Noko vart og planta inne på skuleområdet. Trea veks fort i dette klimaet, og det er ikkje lenge sidan dei hogg ut eit stort felt med furu frå denne skogen.
Skogdagen i år
28. februar-23 var avsett til skogplanting for elevane i alle klassane på skulen. I alt vart det denne dagen planta 3500 skogstre. Nytt av året er også at det vart planta Moringa, eit tre som vert kalla mirakeltreet, fordi blada kan brukast som mattilskot. Dei inneheld alle aminosyrer og ei rekkje mineral og vitaminar. Skulen har teke til med kurs i dyrking av Moringatre, og dette treslaget vert også spreidd til sjukelandsbyane gjennom Grønn diakoni-programmet.
Samarbeid med Miljøverndepartementet
Skulen har i år eit samarbeid med Miljøverndepartementet, som og hjelper til med å skaffe gode planter av skogstre og andre treslag som skulen treng. Dei har og ein planteskule der dei sår skogsfrø for oppal og sal til bøndene i distriktet, og til utplanting saman med hyrdane i sjukelandsbyane.
Siden 2017 har Den gassisk lutherske kirke hatt et program som kalles Grønn Diakoni. De såkalte omsorgssentra eller tobyene på Madagaskar tar seg av mentalt syke mennesker. Hyrder, som er innviet til en omsorgstjeneste i kirken med forbønn og hjelp til syke mennesker, tar seg av de syke som kommer til disse tobyene.
Jordbruksskolene er sentrale i dette arbeidet
10 hyrder fra hver toby har fått et kurs på 14 dager i grønnsakdyrking, kompostlaging, planting av frukttrær og skog på skolene. Så tar de kunnskapen med seg tilbake til tobyen og bruker den når de syke er med ut på åkeren for å dyrke grønnsaker. Hyrdene kommer tilbake til skolene for et oppfriskingskurs etter en tid, og en lærer fra skolen følger opp arbeidet ute i tobyene.
Opplæring av mentalt syke mennesker
I dette programmet er de mentalt syke i sentrum. De får delta i dyrkinga av grønnsaker og frukt mens de er i tobyen. Hyrdene viser dem de ulike tekniker og rettleder dem i arbeidet. Når tiden i tobyen er over, og de som er blitt friske skal hjem til sine landsbyer igjen, får de med seg noen poser med grønnsakfrø og kan fortsette dyrkinga hjemme i landsbyen.
Toby Ambohimahazo i Antsirabe
I denne tobyen er det nå ca. 200 mentalt syke mennesker som stelles og tas hånd om av 18 hyrder. Halvparten av de syke er i stand til å være med ut i åkeren for å spa opp jorda, så eller plante, vanne og luke i grønnsakene. Hver onsdag og lørdag er avsatt til arbeid ute i åkeren.
Støtte fra Norge
Siden starten har stiftelsen Grønn Diakoni-Plant et Tre i Norge støttet dette arbeidet økonomisk. Det er nå 12 tobyer med i dette programmet i kirken, og flere kommer med etter hvert. Det er planer om at hver jordbruksskole skal få 2 nye hvert år i tiden framover, som de skal ha opplæring med og følge opp i det praktiske arbeidet i tobyen.
Toby Ambohimahazo. Grønnsakdyrking i slutten av tørketida. Foto Arne Dragsund.
NRF besetningen på Tombontsoa skriv seg tilbake til 1966, då det vart importert 10 kviger og ein okse frå Norge for å bygge opp ein rein besetning av NRF. 1 kvige døde av heteslag, og ei anna kasta kalven. Dei 8 andre fekk alle kvigekalvar. Difor vart det fort innavl i besetningen.
Sæd frå Norge
I 1973 vart det importert frosen okseæd til skulen, frå NRF på Hamar, nå Geno. Veterinær Oddmund Filseth, som skulle bygge opp ein stor NRF besetning på NORAD-prosjektet Fifamanor, inseminerte dei første kyrne på Tombontsoa i 1973 med sæd frå Norge. Han lærte opp underteikna til vidare inseminering i besetningen. NRF i Norge ga i mange år gratis sæd til Tombontsoa, og vi fekk også eliteoksar i sendinga. Eksporten til Tombontsoa var den første som Geno gjorde til utlandet. Seinare har mange andre land kome med.
Vanskeleg drift i koronatida
Samfunnet på Madagaskar vart, som elles i verda, stengd ned mange gonger under koronatida. Dette førte til store vanskar for fjøset på Tombontsoa, sidan dei har levert mjølk i plasposar til butikkar i Antsirabe heilt sidan starten i 1967. Dei produserte og ein del ost denne tida. Men det vart veldig vanskeleg å halde drifta gåande, sidan dei ikkje vart av med produkta. Og mjølkemengda vart dårleg.
Stor utskifting
Styret for skulen nedsette ein kommisjon av fagfolk for å gå gjennom besetningen og finne ut kva som skulle gjerast for å rette på det som ikkje fungerte. Dei gjennomførte fleire tiltak, mellom anna å selje ut dei kyr som ikkje hadde teke seg i rett tid etter kalving, og kyr med defekte jur og andre skavankar. Dette resulterte i ei stor utrensking og førte til ein ny start i fjøset. Nå er det berre dei beste kyrne igjen av dei rundt 40 mjølkekyrne dei hadde.
God kalve- og kvigeforing
Rektor dr. Rasoloson Lala fortalde at dei nå skal satse maksimalt på god kalve- og kvigeforing slik at kvigene kan kome tidleg i brunst og kalve i 22-24 månaders alder. Dette var modellen vi hadde på Tombontsoa på 70 talet då besetningen vart auka til 80 mjølkekyr. Fjøset og kraftformølla ga i den tid store bidrag til drifta av skulen. Nå skal dei jamt og sikkert auke besetningen til det maksimale som bygningar og silotilgang i turketida, tillet.
Kontrakt med Socolait
Dette er den gamle Nestlefabrikken i Antsirabe som har halde stand med innsamling av mjølk hos bøndene sidan 1970 talet for produksjon av konsummjølk, ost og andre mjølkeprodukt. Nå har Tombontsoa inngått ei kontrakt om levering av all mjølk til Socolait. Nå kan dei produsere maksimalt til ein høgare pris enn det dei ville fått ved direkte levering i posar til butikkar i Antsirabe, når ein tek med kostnader til transport og andre utlegg ved ei slik levering. Socolait har og ein avtale med Geno i Norge om levering av frosen oksesæd, som og kjem Tombontsoa til gode. Strategien er nå å bygge opp igjen besetningen og produsere så mykje mjølk som mogeleg.
Rektor Rasoloson Lala framfor gropsiloen av mais. Godt for til storfeet i turketida. Foto Arne Dragsund
Det er mange kviger på fjøset nå. Foto Arne Dragsund
Saltslikkesteinane er på plass. Foto Arne Dragsund
Tombontsoa har dei siste åra satsa på oppavl av kyllingar til verpehøner. Alle hønehusa dei har, er nå fulle av kyllingar for salg til bøndene i distriktet.
Import av daggamle kyllingar frå Tyrkia og egg frå Mauritsius
For eitt år sidan importerte dei daggamle kyllingar frå Tyrkia i samarbeid med firmaet Avitech. Transporten gjekk greit, og det var lite dødelighet på kyllingane. Men det var kostbart. Nå importerer dei egg av verpedyr frå Mauritsius, og har klekkinga sjølv i Antananarivo. Det vert billegare, seier rektor Rasoloson Lala.
Rektor meiner det er god forretning for Tombontsoa med denne produksjonen, sidan det er veldig stor etterspørsel etter gode verpedyr. Dette er hybridhøner som ikkje kan nyttast som avlsdyr. Men det er stor etterspørsel etter egg, både i innlandet og elles utover landet. På kystane er det mindre produksjon av egg, så det går bilar frå Antsirabe til austkysten med egg. Sjølv om Fihaonana jordbruksskule sel det dei kan i byane Manakara og Farafangana.
20 veker gamle kyllingar er klare for salg til bønder i distriktet.
Rektor dr. Rasoloson Lala t.h. fortel at dei hadde 20.000 kyllingar ferdige for salg nå. Med fleire omgangar i året.
Skuleåret for elevane på Fihaonana byrjar kvart år i januar og avsluttar i november. Dei har lagt opp undervisninga etter den beste dyrkingstida på austkysten.
Avslutning av skuleåret
60 elevar er ferdige med skuleåret i byrjinga av november. Dei skal nå heim til sine landsbyar for å praktisere det dei har lært. Så er det ikkje alltid like lett å kome med ny kunnskap når dei ofte får beskjed om at slik har vi alltid gjort det. Skulen har derfor ei samling med foreldra for å orientere dei om kva elevane lærer på skulen, samt at dei får sjå dette i praksis ute på garden og i husdyravdelingane. Elevane får og med seg heim nokre frøposar med gode grønnsaker, eller stiklingar av t.d. maniok og gode sortar av søtpotet. Nokre av elevane får seg jobb som rettleiarar i staten eller private organisasjonar.
Nytt skuleår
Etter at skuleåret nå er slutt, er det opptak av nye elevar som skal begynne i januar 2023. Skulen har fleire stader på austkysten for opptaksprøve, både teoretisk og praksis, samt ei samtale med kvar søkar. Også i innlandet t.d. Fianarantsoa, har dei opptaksprøve for nye elevar. Fihaonana er ein populær stad for ungdom som ønskjer landbruksutdanning. Slik Tombontsoa er det for ungdom i innlandet.
Det spesielle med dei to jordbruksskulane
Begge jordbruksskulane har eit gardsbruk for praksis og øvingar. Dette vert rekna av myndigheitene som ein stor fordel. Private og offentlege høgskular og universitet sender sine studentar til skulane Tombontsoa og Fihaonana for at dei skal få praksis, dersom dei sjølve manglar det. I ein utlysingstekst som staten hadde for å skaffe rettleiar til eit prosejekt hadde dette med: « de preference sortant de Tombontsoa»= «fordel utgått frå Tombontsoa».
Maniok er ei mykje dyrka plante for mat på austkysten av Madagaskar, og andre stader. Det er ei rotfrukt med røter som på ei hand. Den inneheld mest rein stivelse. Proteinet fins i dei grøne blada, som vert malt til smått og brukt i ein rett saman med grisekjøt eller oksekjøt.
Ferdig på 6 månader
Rektor Randianarijao Hobiharisoa fekk tak i nokre stiklingar av ein ny sort på ein tur han var på til Ambovombe, sør på Madagaskar. Denne sorten vert ferdig på 6 månader, mot 1 år på kysten og 2 år i innlandet for dei vanlege sortane.
Basketkompost-metoden
Som vi har skrive på heimesida tidlegare, er det utvikla ein dyrkingsmetode som kallast basketkompostmetoden. Den går ut på at ein grev ei grop på 1×1 meter og rundt 40 cm djup. Så har ein eit lag med kompost og visne blad i botnen, og øverst eit lag med jord og litt kompost/gjødsel. I denne jorda vert ein stikling sett litt på skrå i kvar plantegrop. Det kan bli opp til 60 kg med maniokrøter i ei slik grop, mot 4-5 kg ved vanleg dyrking på flatt land ute hos bøndene. Nå skal dei formere opp denne nye sorten på Fihaonana. Og slik dei brukar kvart år når elevane er ferdige med skulen, dei får med seg nokre stiklingar og frø av gode vekster for vidare dyrking heime i landsbyen.
F.v. lærar Noely som har vidareutvikla basketcompostmetoden for aust-Madagaskar, og Arnon Shoham og rektor Hoby.
Jordbruksskolenes Venner og skulane på Madagaskar har lenge hatt eit ønskje om å knyte kontaktar til landbruksmiljøet i Israel. Tidlegare leiar for mjølkeproduksjonen i ein stor kibbutz i Israel, Arnon Shoham, var saman med Arne Dragsund på begge skulane i tida 26.09. – 30.09.22. Vi fekk omvisning og gode samtalar med rektorane og lærarane.
Utveksling av elevar/studentar og lærarar
Arnon Shoham vil undersøkje om det er mogeleg med ei utveksling mellom elevar/studentar og lærarar frå Tombontsoa og Fihaonana og tilsvarande institusjonar i Israel. Det er ikkje heilt det same studieopplegget i Israel som på jordbruksskulane på Madagaskar.
Studieopphald i Israel
Rektor Randrianarijao Hobiharisoa på Fihaonana ønskjer seg ein tur til Israel for å studere kalkunoppdrett og andre husdyrproduksjonar. Samt sjå på vatningsanlegg i tørre strøk i Israel. I skrivande stund held han på med visumsøknad til ambassaden i Sør-Afrika.
Det kan bli ei interessant og fin utvikling på dette samarbeidet med Israel. Miljø i Israel er og interesserte i å besøke Madagaskar og dei to jordbruksskulane. Studentar derifrå kan få gode studieopplegg i tropisk landbruk og miljøproblematikk på Madagaskar.
Arnon Shoham frå Israel t.v. får innblikk i dyrking av kakoa på Fihaonana. Foto Arne Dragsund
Planteskulen som vart øydelagt i syklonane i februar, er nå under gjenoppbygging. Rektor i samtale med Arnon Shoham. Foto Arne Dragsund
